Wat een prachtige sfeerbeelden van een bijzondere reis, waaraan ik mijn medewerking mocht verlenen.
Albert Schaafsma heeft deze reis in woorden samengevat:
“Ik probeer heel voorzichtig een beeld te vormen van de eerste dagen van deze week en mijn emoties een plek te geven. Ze vormen het sluitstuk van een proces dat zeker twee jaar heeft geduurd en nooit uit de gedachten is geweest. De aanleiding was de herdenking in 2020 van 75 jaar vrijheid. Het bestuur van de Museumhaven Leeuwarden, eigenaar van de Stânfries X, vond dat zij daaraan ook een bijdrage moest leveren. Speurend in de historie van de gelijknamige rederij, stuitten we – alsof het zo had moeten zijn – op het trieste verhaal van Gerben Bootsma, schipper in dienst van de Stânfries-rederij op het beurtschip Holland-Friesland IV, die in de oorlog voer tussen Stavoren en Amsterdam. Op de terugreis van Amsterdam in de nacht van 24 op 25 maart 1943, leidden vuurpijlen de schipper en zijn driekoppige bemanning naar een vlot met acht mensen: de doorweekte Engelstalige bemanning van een neergeschoten bommenwerper en één Nederlander, een geheim agent die gedropt had moeten worden samen met een in de luchtaanval gedode collega. Als schipper staat je dan maar één ding te doen: overlevenden redden, ongeacht hun nationaliteit – ook als het Duitsers waren geweest. De dilemma’s waarvoor schipper Gerben Bootsma zich daarna gesteld zag, in oorlogstijd, moeten vele zijn geweest. Hij droeg ineens de verantwoordelijkheid voor de zeven overlevende militaire vijanden van de Duitsers, een Nederlandse geheim agent, voor zijn drie bemanningsleden en hun familie, voor de rederij Stânfries, voor zijn eigen familie en niet in de laatste plaats voor zichzelf… Voor hemzelf had de afloop niet dramatischer kunnen zijn, los van de vragen die nog steeds niet beantwoord zijn. Door het ontsnappen van de geheim agent tijdens het afmeren en overdragen van de drenkelingen in Enkhuizen wordt hij nadien gearresteerd en door de Duitse militaire rechtbank veroordeeld tot levenslange tuchthuisstraf wegens – vermeende – hulp aan de vijand. Hij wordt afgepeigerd in Duitsland, vlak voor de bevrijding ziek en verzwakt opgenomen in het hospitaal waar hij kort na de bevrijding, op 2 april 1945, overlijdt. Hij ligt begraven op het Nederlandse ereveld in Frankfurt am Main.
Dit aangrijpende drama leidde ertoe dat, mede in nauw overleg met de familie, besloten werd in 2020 een Herdenkingsreis voor Gerben Bootsma te organiseren met, het kan niet toepasselijker, de laatste drager van de erfenis van de gelijknamige roemruchte rederij: de Stânfries X. Een week voor de afvaart zette Covid-19 de boel op slot.
Desalniettemin bleef het bestuur geloven in een nieuwe mogelijkheid. Ook de subsidiegevers bleven vertrouwen houden. Met één oog gericht op de ontwikkelingen rond Covid-19 en het andere op de nabije toekomst, werd een datum geprikt: 21 september 2021. En nu vielen alle stukjes van de puzzel op één na op hun plaats. Maandag 20 september werd de Stânfries X naar Stavoren gevaren. ’s Avonds en in de ochtend van dinsdag 21 september werd alles in gereedheid gebracht om uit te varen naar de met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid veronderstelde ontmoetingsplek tussen schipper en bemanning van de Holland-Friesland IV en de overlevenden van de neergeschoten Halifax HR 665 bommenwerper.
Daar aangekomen werden er, met de vlag halfstok, toespraken gehouden en droeg Monique Buising het speciaal voor deze gelegenheid geschreven gedicht ‘Het Water Weet’ voor:
‘Ik ben goed
en hoop van u allen hetzelfde.
het water weet
van rauw en ruis
weet van de lasten
van de woorden die vielen
wie zijn gevallen, ontvallen
het water weet
wie ontbreken
het water weet
wat in het zicht van de haven
wat vertrouwd, geschaad
van de kou om het hart
het water weet
van ruis en rouw
het water weet
ik ben goed
en hoop
van u allen
hetzelfde
Met die eerste en laatste woorden begon Gerben Bootsma elke brief aan zijn achtergebleven gezin. Hieruit sprak naar onze mening het ongebroken vertrouwen in een goed afloop.
Hierna werden, na het luiden van de scheepsbel, de kransen Ter Nagedachtenis in het IJsselmeer geworpen. Kransen, omdat ook de in die nacht omgekomen jonge geheim agent Aernout Bergman werd herdacht. Na afloop werd een indrukwekkende één minuut stilte in acht genomen.
De Stânfries X voer nog éénmaal rond de beide kransen, die stil en in alle rust naast elkaar op het verlaten IJsselmeer bleven drijven, alsof ze wilden uitdrukken: het is goed, ga maar!
De emotievolle dag werd afgesloten in Lemmer, de geboorte- en woonplaats van Gerben Bootsma. In de binnenhaven voerde Inge Bootsma namens de familie nog éénmaal het woord, droeg Monique Buising haar gedicht nog eenmaal voor, stipuleerde burgemeester Veenstra van gemeente De Fryske Marren nadrukkelijk het grote belang om de overledenen te blijven herdenken, om daarmee de grote waarde van onze verworven vrijheid te onderstrepen.”
